ბალისტიკა არის მეცნიერება რომელიც სწავლობს ჭურვის მოძრაობას (ჭურვი შეიძლება იყოს საარტილერიო, ნაღმის, საფანტის, ტყვიის და ასე შემდეგ) მისი გასროლის მომენტიდან – მიზანში მოხვედრამდე ან ძირს დავარდნამდე. იგი შედგება ორი ნაწილისგან შიდა ანუ ლულის შიდა ბალისტიკა და გარე ბალისტიკა.
- შიდა ბალისტიკა სწავლობს ჭურვის მოძრაობას და მასთან დაკავშირებულ პროცესებს ლულაში
- ხოლო გარე ბალისტიკა კი სწავლობს ჭურვის მოძრაობას ჰაერში ლულიდან – გამოსვლის შემდეგ მიზანში მოხვედრამდე.

ბალისტიკის კანონების და მათ შორის სანადირო თოფის ბალისტიკის ცოდნა აუცილებელია ყველა მონადირისათვის და იარაღის ანუ თოფის სროლის მოყვარულთათვის. როგორ ავიცდინოთ არასრულფასოვანი და არასწორი გასროლა, როგორ მივახწიოთ ნასროლის მაქსიმალურ ქმედითუნარიანობას და რაოდენ გასაკვირიც არ უნდა იყოს ვაზნების დატენვაშიც კი ბალისტიკის კანონების ცოდნა დაგვეხმარება.
როგორც ზემოთ ავღნიშნე სანადირო თოფის ბალისტიკა, ისე როგორც სხვა ნებისმიერ იარაღის ორ ნაწილად იყოფა შიდა ანუ ლულისშიდა ბალისტიკა და გარე ბალისტიკა.
თქვენთვის კარგად ცნობილია, რომ თოფის ლულა სავაზნე ნაწილით იწყება, რომლის შიდა დიამეტრიც განსხვავდება ლულის შიდა დიამეტრისგან. ეს განსხვავება ყველა ნორმალურ თოფში 1მმ-ს არ აღემატება. ვაზნის გარეთა დიამეტრიც ისეთი ზომისა უნდა იყოს, რომ იგი სავაზნეში თავისუფლად და ამავდროულად მჭიდროდ უნდა ჩადიოდეს. ეს სრულფასოვანი გასროლისთვის აუცილებელი პირობაა, რადგან ამ დიამეტრებს შორის დარჩენილ სიცარიელებში დენთის აფეთქებისას წარმოქმნილი გაზების მნიშვნელოვანი ნაწილი იკარგება, რაც საგრძნობლად ამცირებს საფანტის საწყისს სიჩქარეს და მის გაჭრის ძალას. დენთის აფეთქების შემდეგ დიდი რაოდენობით გაზი წარმოიქმნება, რომელიც თოფის ლულაში უდიდეს წნევას ანვითარებს. წარმოქმნილი წნევა ლულის სხვადასხვა ნაწილში სხვადასხვანაირად ნაწილდება. ე.წ, წნევის პიკი სავაზნიდან რამდენიმე სანტიმეტრზე მოდის. საფანტის მოძრაობის დაწყების ხარჯზე წნევა თანდათანობით იკლებს და ლულის ბოლოსთვის საჭირო მიმიმუმამდე საშუალოდ 40-50 ატმოსფერომდე ეცემა. (ბევრად დიდია წნევის მინიმუმი მაგნუმის ვაზნების სროლისას) იქიდან გამომდინარე რომ სანადირო თოფის ლულას ერთი ღია ბოლო აქვს გაზიც მისკენ მიისწრაფის და თან თავის სიჩქარეს ჭურვს ანუ საფანტს გადასცემს. მისი ზემოქმედებით საფანტი ლულაში თანამიმდევრულად იკრეფს სიჩქარეს და თავის მაქსიმალურ სიჩქარეს ლულის ბოლოდან ჰაერში გასვლის მომენტში ანვითარებს. ლულა ამ მომენტში წარმოადგენს ერთგვარ არხს ან გზას რომელშიც მოძრაობს საფანტი. სწორედ ამ დროსაა მნიშვნელოვანი ლულის მდგომარეობა, რაც უფრო გლუვია და დაუზიანებელი თოფილ ლულა მით უფრო ნაკლები წინააღმდეგობა ხვდება საფანტს, ნაკლებად კარგავს სიჩქარეს და შესაბამისად ნაკლებ დეფორმაციას განიცდის.
იმისათვის, რომ ჩვენი ნასროლი იყოს წარმატებული და ქმედითუნარიანი სხვა მრავალ ფაქტორებთან ერთად საჭიროა არ მოხდეს საფანტის დეფორმირება ანუ შევინარჩუნოთ მისი პირველადი სფეროსებრი ფორმა. როგორც ზემოთ ავღნიშნე დენთის აფეთქების შემდეგ თოფის ლულაში წარმოიქმნება დიდი რაოდენობის გაზი, რომლის საწყისი სიჩქარეც თითქმის ბგერის (დახლოებით 360მ/წმ-ში) სიჩქარეს უახლოვდება. ამ მომენტში ჭურვი/საფანტი თავის თავზე იღებს ამ საწყისი სიჩქარით მიყენებულ უძლიერეს დარტყმას და იწყებს მყისიერ მოძრაობას ლულაში. მიყენებული დარტყმის მიერ ძლიერ დეფორმაციას განიცდის ვაზნაში უკანა პლანზე განლაგებული საფანტის მარცვლები

ამ პროცესის თავიდან ასაცილებლად საჭიროა დენთზე მთავარი საცობის ზემოთ დაიდოს რბილი საცობი, რომელიც შეასრულებს ე.წ. ამორტიზატორის როლს და შეამცირებს (რომელიც შეამცირებს და არ აღმოფხვრის) საფანტზე დარტყმას. ქარხნულ თანამედროვე ვაზნებში უკვე მოთავსებულია სპეციალური საცობი – ამორტიზატორი რომელიც პლასმასის ზამბარას მოგვაგონებს.
მაგრამ ამით არ მთავრდება ლულისშიდა ბალისტიკა. როგორც ზემოთ ავღნიშნე ლულის სავაზნე ნაწილის დიამეტრი თითქმის 1,0მმ-თ განსხვავხება ლულის შიდა დიამეტრისაგან. ამ თითქოსდა უმნიშვნელო განსხვავებას ვაზნის კედლის სისქე გადაფარავს, მაგრამ ხშირ შემთხვევაში მაინც რჩება მცირე კონუსისებრი გადასვლა რომლის სიგრძე 70მმ-იანი სავაზნისათვის დაახლოებით 10-15მმ-ია. სწორედ ამ გარდამავალ ნაწილზე ხდება საფანტის გადაწყობა ლულის დიამეტრზე. აქ საფანტი კვლავ განიცდის დეფორმაციას და იწყებს ლულაში მოძრაობას. ლულის კედლებზე ხახუნის გამო საფანტის კონის გვერდითა ანუ პერიფერიული ნაწილები ძლიერ იხეხებიან და ჰაერში გასვლის შემდეგ პირველსავე 2-3 მეტრზე იკარგებიან. სიტუაციას კიდევ ერთხელ ართულებს ლულის დაბოლოებისას ე.წ. ჩოკში გასვლისას მიღებული დეფორმაციაც. ამ პროცესების წყალობით საბოლოო ჯამში ვაზნაში არსებული საფანტის თითქმის მეხუთედი უსარგებლოდ იკარგება. ამ არასასურველი შედეგის თავიდან ასაცილებლად ვაზნაში საფანტს სპეციალურ ამორტიზატორიან კონტეინერში ათავსებენ. კონტეინერი ჭურვს საიმედოდ იცავს საფანტს ლულაში დაზიანებისგან და დეფორმაციისგან.
უნდა აუცილებლად ავღნიშნო, რომ ამ ერთი წლის განმავლობაში პირადად მე ე.წ. კონტეინერებიან ვაზნებს ვხმარობ და ძალიან კმაყოფილიც ვარ. კონტეინერი ვიხმარე წელს მწყერზე ნადირობისას და ის აზრი რომ კონტეინერი შორს იშლება და ნადავლის მოპოვების ნაკლების შანსი გაქვს, პირადად ჩემთვის გაბათილდა. გარდა იმისა, რომ კონტეინერი ხელს უწყობს საფანტის ხარისხის შენარჩუნებას, უმატებს მას დაჯგუფების სიმჭიდროვეს, არეგულირებს გაშლის სითანაბრეს და გაჭრის ძალას მისი წყალობით ბუნებრივია თოფის ლულებზე აღარ რჩება ე.წ. ტყვიის ფენა, რომელიც აუცილებლად უნდა მოვაშოროთ ლულას ნადირობის დამთავრების შემდეგ. ხოლო თუ კი ვაზნებს სახლში ვტენით და არ გვაქვს საშუალება კონტეინერი ვიხმაროთ, მაშინ ამ ეფექტის შესაქმნელად და გასაძლიერებლად ზოგჯერ კარტოფილის ფქვილს (კრახმალს) ან და ტალკს აყრიან. ამ ფხვნილების საშუალებით ხდება საფანტს შორის დარჩენილი ადგილების – სიცარიელების შევსება. ამავე მიზანს ემასხურება საფანტის სხვადასხვა მკვრივი მეტალით დაფარვა.
აქვე დავამატებ, რომ ჩემი დაკვირვებით უმჯობესია 76 მმ-იანი სავაზნის მქონე ანუ მაგნუმების ლულებიანი თოფების მფლობელებმა, თუ კი ისინი ჩვეულებრივ ვაზნებს იყენებენ, ძირითადად კონტეინერებიანი ვაზნები იხმარონ.
აუცილებლად უნდა დავამატო, რომ სრულფასოვანი გასროლისათვის აუცილებელია და ძალზედ მნიშვნელოვანია საცობების სწორი შეჩევა, მისი დიამეტრი ლულის შიდა დიამეტრზე საშუალოდ 0,6-0,8 მმ-ით დიდი უნდა იყოს. ეს გაზის სრული ობტურაციისათვისაა აუცილებელი. წინააღმდეგ შემთხვევაში ლულის კედლებას და საცობს შორის მოხდება გაზის უსარგებლოდ გადინება და საფანტის საწყისი სიჩქარის კლება.
დენთის აფეთქების შედეგად წარმოქმნილი გაზების ზემოქმედებით საფანტის ჯგუფი, კონა ლულიდან გარეთ გაიტყორცნება, აი ამ მომენტიდან იწყება ლულის გარეთა ანუ გარე ბალისტიკა, რომელიც უკვე ვახსენე ზემოთ. გაზი ლულიდან გამოსვლის შემდეგაც დაახლოებით 50-60 სანტიმეტრზე ინარჩუნებს სიჩქარეს. იგი ამ მონაკვეთზე წინაც უსწრებს საფანტს და თან მიაქვს საცობები. საფანტის მარცვლები დიდი სიჩქარით ფრენისას ერთმანეთს ეჯახებიან, გადაიხრებიან სწორხაზოვანი გეზიდან, შემდეგ კვლავ ერთმანეთს ეჯახებიან და ასე მიმდინარეობს საფანტის გაშლის პროცესი. საფანტის კონა გაშლასთან ერთად სიგრძეშიც იწელება და ლულიდან გამოსროლიდან დაახლოებით 20-25 მეტრზე პარაშუტის ფორმას იღებს. პარაშუტი მანძილის მატებასთან ერთად კიდევ უფრო ფართოვდება და გრძელდება. ამის ძირითადი მიზეზი შემდეგში მდგომარეობს. საფანტის ის ცალკეული მარცვლები, რომლებმაც ლულაში მოძრაობისას შეინარჩუნეს სფეროსებრი, მრგვალი ფორმა უფრო ადვილად სწლევენ ჰაერის წინააღმდეგობას და უფრო სწრაფად მიფრინავენ ამიტომ ისინი ყოველთვის პარაშუტის თავში აღმოჩდებიან ხოლმე. ხოლო მეტ-ნაკლებად დეფორმირებული მარცვლები მალე კარგავენ სიჩქარეს და პარაშუტის ბოლოდკენ ინაცვლებენ. ამით პარაშუტის ბოლო თანდათანობით იწელება. საბოლოოდ საფანტის უკანა მარცვლები ჩამოშორდებიან საფანტის ძირითად მასას და იწყებენ დავარდნას მიწაზე. ამას რა თქმა უნდა ხელს უწყობს დედამიწის მიზიდულობის ძალა, რომელიც სიჩქარე დაკარგულ საფანტის მარცვლებს უფრო მალე აკარგვინებს ისედაც დაკარგულ სიჩქარეს. მიზნისაკენ ფრენსა საფანტის დანარჩენი ნაწილი აგრძელებს, მანძილის მატებასტან ერთად სანანტის კონა კიდევ უფრო ფართოვდება იგი თანდათანობით კარგას სიჩქარეს და საბოლოოდ ქმედითუნარიანობის ზღვარს იქით სამინიზნის დაზიანებისთვის აღარც ძალა ენერგია ჰყოფნის და აღარც მარცვლების განლაგების სიმჭიდროვე. ე.წ. პარაშუტი გასროლიდან 35 მეტრზე დახლოებით 3,5 მეტრის სიგრძისაა და 50 მეტრზე კი მისი სიგრძე 10 მეტრამდე იწელება. პარაშუტი 35 მეტრზე, მასში საფანტის განაწილების მიხედვით სამ ძირითად ზონად იყოფა.
1. წინა ნაწილი ანუ თავი, სადაც საფანტის საერთო რაოდენობის 40-45% მოდის
2. მისი მერორე ანუ ცენტრალური ნაწილი, რომლის სიგრძეც საშუალოდ 50-70 სმ-ია დაახლოებით 35% საფანტის მარცვლები ლაგდება
3. ხოლო მისი ბოლო ნაწილში კუდში საფანტის რაოდენობის 20% თავსდება.
საფანტის ფრენის ტრაექტორია ძალიან წააგავს წყლის მილიდან გაშვებულ წყლის ჭავლს. თავიდან იგი სწორხაზოვნად მიდის, გარკვეული მანძილის გავლის შემდეგ ფართოვდება, შემდეგ ქვემოთ იხრება და საბოლოო ჯამში მიწაზე იყრება.
გლუვლულიანი სანადირო თოფის ნასროლის სიზუსტეს და მის ავკარგიანობას მსროლელის გარდა სამი ძირითადი მახასიათებელი განსაზღვრავს. ეს არის: საფანტის სიჩქარე, საფანტის გაშლის ფართობი ანუ გაშლის წრე და ამ წრეში საფანტის განლაგების სითანაბრე. თვალსაჩინოებისთვის მოვიყვან ჩვენს მიერ ჩატარებულ ექსპერიმენტს. 
საფანტის ენერგია ანუ მისი გაჭრის ძალა მის საწყსი სიჩქარეზეა დამოკიდებული. თანამედროვე ვაზნებში საფანტის საწყისი სიჩქარე 400-450მ/წმ-მდეა. ახლო მანძილზე სასროლ ვაზნებში რეკომენდირებულია საწყისი სიჩქარე იყოს 360-380მ/წმ-ში. საფანტის საწყისი სიჩქარის 450მ/წმ-ზე ზევით გაზრდა რეკომენდირებული არ არის რადგან ამ შემთხვევაში მკვეთრად იზრდება ლულაში წნევა და შესაბამისად მატულობს საფანტის დეფორმაციაც. 350მ/წმ-ზე დაბალი სიჩქარის მქონე ვაზნებით საშუალო და შორ მანძილებზე სროლა არა სასურველ შედეგს გვაძლევს. ასეთი ვაზნები მხოლოს 20-25 მეტრზე ინარჩუნებს სამიზნისთვის გასნაზრვრულ ენერგიას.
და ბოლოს დასკვნის სახით ვიტყვი რომ საფანტის ეფექტური მოქმედების მაქსიმალური მანძილი დამოკიდებულია ბევრ ფააქტორზე აქედან ყველაზე ყველაზე მნიშვნელოვანია ვაზნების დატენვის სპეციფიკა, საფანტის ხარისხი და თვით თოფის ლულების მდგომარეობა. კარგი ვაზნა და კარგად მდგომარეობაში მყოფი თოფი სამიზნის მაქსიმალურ მანძილზე საიმედოდ დაზიანების საშუალებას იძლევა. მანძილი კი საფანტის ზომის მიუხედავად დაახლოებით 45-55 მეტრს არ აღემატება.