კაცილა გაგაძე

წითელწყარის რაიონი, სოფელი ზემო ქედი

ჟურნალი მონადირე და მეთევზე 1990 წ.

          შირაქის ველი განა მარტო საქართველოს პურის ბეღელი, თვალუწვდენელი ზვრები და ცხვარ-ძროხის საიალაღოა? აქ, სამხრეთის ძნელად მისადგომ ადგილებში, ჩვენი და უცხო სწავლულებისგან აღმოჩენილი და შესწავლილი მრავალი მცენარისა და ცხოველთა ენდემური სახეობაა. ჩვენი დიდი ბოტანიკოსი ნიკო კეცხოველი, აკადემიკოსი სელექციონერი ლეონარდ დეკაპრელევიჩი, დიდი მეტყევე ვ. გულისაშვილი და სხვანი დაუღალავად დაეძებდნენ და პოულობდნენ ახალ-ახალ სახეობებს (მეც რამდენჯერ ვახლდი სტუდენტობისას) რომლებითაც დღესაც ამაყობს ქართული მეცნიერება. აქვე , ვაშლოვნისა და ბულათ მოედნის ნახევრად უდაბნოს ქსეროფატულ მცენარეთა სამყაროში, ისინი მტკიცედ ვარაუდობდნენ კულტურული ხორბლის ჯიშების წინაპართა არსებობას (პროფესორი პეტრე ნასყიდაშვილი ახლაც ვარაუდობს ამას.) მათ მტკიცედ სჯეროდათ, რომ სადღაც ალესილებისა და ღვიიან-საკმლიანების უბეკალთებში შეყუჟული უნდა იყოს ხორბლის ველური წინაპრის ეგზემპლარები და ალბათ, რომ დასცლოდათ მიაგნებდნენ კიდეც ამ საოცარ მცენარეთა აბორიგენულ ფორმებს.

           შირაქის პირველი მოსახლენი მხილველნი იყვნენ აქ მონავარდე ჯეირანთა ჯოგებისა; ბევრი იყო გარეული ღორი, გნოლი, კაკაბი, ხოხობი, კურდღელი და სხვა. ფრინველთა მრავალი სახეობის გუნდები აქ საზამთროდ ყოველთვის ბინადრობდნენ. შირაქის პირველი მცხოვრები ვაჟა-ფშაველას მუდმივი მასპინძელი, ზემო ქედელი მეცხვარე ჯაჯაანთ ბასილა ხშირად იგონებდა: უწინ ჯეირნებზე ცხენებით ვნადირობდითო, ახლა ცხენები ავტომანქანებმა შეცვალეს, ტალიანი თოფები – თანამედროვე იარაღმა და შედეგიც სავალალო აღმოჩნდა – ლამის პირწმინდად გაიჟლიტა შირაქის მრავალი ბინადარი.

 ომის დროს, ბავშვობისას, მეც კარგად მახსოვს, სავათთა დიდი გუნდები შემოდგომით რომ მოფრინდებოდნენ, გაზაფხულამდე მშვიდად ზამთრობნენ. ომის შემდეგ ველის ინტენსიურმა დამუშავებამ, შხამქიმიკატების უზომო ხმარებამ, თოფების გრიალმა, ნაწვერალის მასობრივად გადაწვამ და სხვა მავნე საქმიანობამ თანდათან განდევნა ჩვენი ველის უწყინარი ბინადარნი. მიწყდა სავათებისა თუ წეროების ფრთათა ფრაშფრაში, სარსარაკთა და ქედანთა ღუღუნი. შემცირდა. ბოლოს კი სულაც იშვიათი გახადა კაკაბი, ხოხობი, გნოლი… თანდათან დაიცალა საქართველოს ეს უნიკალური რეგიონი და ბოლოს სავათებმაც მიატოვეს მშობლიური სამფლობელო, სადაც მათი უძველესი წინაპრების ბუდე-ადგილი ურბანიზაციამ უმოწყალოდ გადათქერა. წავიდნენ და დაგვიტოვეს ამოუცნობი, მარადიული სევდა ბუნების დაობლებისა.

          სავათები და სარსარაკები, თითქმის 35-40 წელია აქ აღარ გამოჩენილან. ვინ დაფიქრებულა მათ ბედზე? არავინ!

          მაგრამ მადლობა ღმერთს, შარშან ნოემბერში შირაქის ამწვანებულ ველზე კვლავ მოფრინდნენ სავათები, ისინი ლაღად გაიშალნენ მსუყე ბალახზე და ირგვლივ ყელმოღერებული „ყარაულები" დააყენეს. არავინ იცის, სად იყვნენ, სად ბინადრობდნენ ამდენ ხანს და რამ დააბრუნა შირაქში.

     მოფრინდნენ სავათები, სარსარაკები და თითქოს დაობლებულმა ველმაც გაიხარა,თითქოს მიეფერა კიდეც თავის დაკარგულ შვილებს. მოფრინდნენ ლტოლვილნი და ყურები ცქვიტეს ბუნების მტრებმაც, მაგრამ რაიონის მონკავშირის საეგერო სამსახური დროზე აღუდგა ბრაკონიერებს, არც ერთი თოფი არ მიღერებია სანატრელ სტუმრებს. არავის შეუშფოთებია მათი ლაღი ცხოვრება. იქნებ ახლა მაინს გონს მოვეგოთ და შევიფეროთ ბუნების ამ მშვენიერებათა ახლობლობა, იქნებ ახლა მაინც ვუმასპინძლოთ კეთილი, ადამიანური გულით, დავინდოთ, შევიფაროთ, მივექომაგოთ ბუნების ამ დაჩაგრულ დევნილ შვილებს, რათა ჩვენს შთამომავალთ ჰქონდეთ ბედნიერება იხილონ შირაქის ველზე სავათთა, წეროთა, სარსარაკთა და სხვა აქ მოზამთრე ფრინველთა გუნდები.